Σήμερα θα ξεφύγουμε λίγο από τα συνηθισμένα και θα μιλήσουμε για το Catch-22, ένα βιβλίο του Joseph Heller που κυκλοφόρησε το μακρινό 1961, και δεν έχει να κάνει ούτε με δράκους, ούτε με διαστημόπλοια.
Η ιστορία του βιβλίου εξελίσσεται σε ένα μικρό νησάκι κοντά στην Ιταλία, κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Ο πρωταγωνιστής του είναι ο Yossarian, βομβαρδιστής στο πλήρωμα ενός τεράστιου βομβαρδιστικού B-25, η μονάδα του οποίου έχει βάση σε αυτό το νησί.
Ο Yossarian έχει ένα πρόβλημα: δεν θέλει να πεθάνει, αλλά συνεχώς αναγκάζεται να συμμετέχει σε επικίνδυνες αποστολές με το βομβαρδιστικό του. Κι ενώ διαρκώς είναι στο όριο να φτάσει τον αριθμό των αποστολών που απαιτούνται για να θεωρηθεί ότι ολοκλήρωσε την θητεία του και μπορει να γυρίσει στο σπίτι του, ο διοικητής του συνεχώς ανεβάζει αυτό το όριο.
Στην προσπάθειά του να μείνει ζωντανός, απευθύνεται στον γιατρό της μονάδας, από τον οποίο ζητάει να τον στείλει πίσω επειδή είναι τρελός, και τότε είναι που μαθαίνει για το catch (παγίδα) 22.
Συγκεκριμένα, μαθαίνει ότι αν είναι τρελός, πράγματι πρέπει να αποστρατευτεί. Αν όμως ζητάει να αποστρατευτεί (επειδή είναι τρελός), αυτό σημαίνει ότι φοβάται για τη ζωή του, που είναι μια πολύ λογική αντίδραση στον πόλεμο, άρα δεν είναι τρελός, άρα δεν μπορεί να αποστρατευτεί…
Το βιβλίο μας παρουσιάζει μια πλειάδα χαρακτήρων από τη μονάδα του Yossarian, και όχι μόνο, με αρκετή λεπτομέρεια και βάθος. Μαθαίνουμε για τον αγαθοβιόλη Orr, τον τετραπέρατο και ανήθικο επιχειρηματία Milo, τον ανασφαλή ιερέα Tappman και ένα σωρό άλλους. Μέσα από αυτούς ζούμε τον απόλυτο παραλογισμό στην μονάδα του Yossarian, ένα πραγματικό θέατρο του παραλόγου, όπου όλα βγάζουν ένα δικό τους, παράξενο νόημα.
Το Catch-22 είναι ένα αντιπολεμικό βιβλίο. Θεωρείται ως ένα από τα κορυφαία του είδους, διπλά σε άλλα, όπως τον Αιώνιο Πόλεμο και το Σφαγείο 5 που είχα διαβάσει παλιότερα. Αυτό, ενώ είχα σκοπό να το διαβάσω εδώ και πολλά χρόνια, όλο το άφηνα πίσω, μιας και δεν ανήκει στη λογοτεχνία του φανταστικού που με τραβάει περισσότερο. Και αυτό ήταν μεγάλο λάθος. Το Catch-22 είναι ένα καταπληκτικό βιβλίο.
Εκ πρώτης όψεως έχει ένα συνηθισμένο θέμα – οκ, και ποιος θέλει να πεθάνει στον πόλεμο; Έχει και τα κωμικά στοιχεία που το κάνουν ανάλαφρο – όλοι είναι εγωιστές ή/και παλαβοί, χαχαχα, τι καλά. Αλλά αυτή είναι μόνο η απατηλή επιφάνεια.
Και όσο περνάνε οι σελίδες, όσο μαθαίνεις για τους χαρακτήρες, το πράγμα σοβαρεύει, αλλά δεν το καταλαβαίνεις. Συνεχίζουν να γίνονται παλαβά πράγματα, αλλά σιγά σιγά από κωμικά μετατρέπονται σε τραγικά. Και μέσα σε όλα, το ερώτημα του πρωταγωνιστή. Τι νόημα έχει να κερδίσουμε τον πόλεμο αν εγώ είμαι νεκρός;
Και καθώς η ιστορία πηγαίνει προς το τέλος της, η φύση και η πορεία των χαρακτήρων αποκαλύπτονται, τα κενά στην ιστορία γεμίζουν, και το διάβασμα μια ελαφρώς κωμικής ιστορίας για τον παραλογισμό του στρατού και του πολέμου μετατρέπεται σε γροθιά στο στομάχι του αναγνώστη. Ναι, ο πόλεμος είναι φρικτός, το ήξερες, αλλά με το μαγικό χέρι του συγγραφέα, το ένιωσες κιόλας.
Το βιβλίο είναι από τα κορυφαία που έχω διαβάσει ως τώρα,ανεξαρτήτως είδους και θεματολογίας, το συνιστώ στους πάντες.
10/10